Het regime van Eritrea perst zijn onderdanen stelselmatig af, waar ter wereld zij zich ook bevinden. Onderweg tijdens hun vlucht en als erkend asielzoeker in het Westen, waar zij met intimidaties worden gedwongen een deel van hun inkomen af te staan. Die 'diaspora-tax' wil minister Timmermans van Buitenlandse Zaken nu onderzoeken.

Maar de afpersing van Eritreeërs door hun regering is veel omvangrijker dan dat, zegt Van Reisen. Wereldwijd betalen zij zich blauw om ontvoerde familieleden vrij te krijgen.

Uit honderden interviews met Eritrese vluchtelingen concludeert de mensensmokkelexpert dat de militaire machthebbers nauw betrokken zijn bij de afpersing door criminele bendes die Eritreeërs op hun vlucht-routes tegenkomen. De Monitoringgroep van de Verenigde Naties constateerde drie jaar geleden ook dat 'ambtenaren, inclusief hoge Eritrese militairen leiding geven aan mensen- en wapenhandel via criminele bendes in Soedan en Egypte.'

Gevangenschap, marteling, afpersing
Welke route een vluchteling uit Eritrea ook neemt, hij ontkomt niet aan gevangenschap, marteling en afpersing, zegt Van Reisen. Het begint al met het betalen van steekpenningen aan militairen om de grens over te komen. De meesten komen terecht in vluchtelingenkampen in buurland Soedan. Die zijn geïnfiltreerd door Eritrese militairen.

'Infiltranten kidnappen vluchtelingen en brengen hen terug naar Eritrea, waar hun gevangenschap en marteling wacht. De vluchtelingenorganisatie UNHCR heeft de noodklok geluid over de onveiligheid in de kampen. Ook worden gekidnapte vluchtelingen verkocht aan mensenhandelaren. Velen komen daarna terecht in kampen in de Sinaï-woestijn, waar ze worden gemarteld, verkracht en afgeperst.

Wie aan ontvoering in Soedan ontkomt, probeert via Tsjaad en Libië naar Europa te ontkomen. Ook tijdens die route wachten gevangenschap en mishandeling door bendes. In alle gevallen geldt: vrijkomen kan alleen door betaling.'

Een groot deel bezwijkt tijdens de soms jarenlange omzwervingen. 'Alleen de allersterksten lukt het zich te bevrijden van de bendes en met de gevaarlijke overtocht naar Italië te ontsnappen uit de hel.' Hoe die hel eruitziet, beschrijft ze in het onderzoek The human trafficking in the Sinai: refugees between life and death.

Hoe slagen ontvoerde en berooide Eritreeërs erin zich vrij te kopen?
'Er zijn tussenpersonen die contact leggen met familieleden of kennissen in hun geboorteland. Ook handlangers van het regime in landen waar vluchtelingen een veilig heenkomen hebben gevonden, zoals Nederland, persen familieleden af om bij te dragen aan het losgeld. Er zijn continue inzamelingen gaande in Eritrea én onder de Eritrese gemeenschap in landen als Nederland en Duitsland. Soms wordt de gegijzelde, nadat losgeld is betaald, doorverkocht en dan begint de afpersing opnieuw.'

Hoeveel geld gaat er om in deze mensenhandel?
'Het gaat vaak om tienduizenden dollars per persoon. Bendes in de Sinaï hebben volgens onze berekeningen op basis van het aantal gegijzelde vluchtelingen en het gemiddelde losgeld dat wordt betaald, de afgelopen vijf jaar zeker 600 miljoen dollar verdiend aan afpersing van familie en bekenden. Daar kun je nog honderdduizenden dollars bij optellen die vluchtelingen die via Libië naar Italië zijn ontkomen, hebben moeten betalen aan criminelen. De door smokkelaars georganiseerde 'veerdienst' tussen Libië en Italië is niet gratis.'

Mensenhandel is een belangrijke inkomstenbron voor de dictatuur in Eritrea, zegt Van Reisen. De afpersing reikt tot in het verre buitenland, waar een vijfde van de Eritrese bevolking woont. En dan is er nog de illegale 'diaspora-tax' van 2 procent van het inkomen dat Eritreeërs in het buitenland maandelijks aan de ambassade moeten afdragen.

De ambassade in Den Haag wil er niets over zeggen. Maar de voormalige ambassadeur van Eritrea in Nederland, Andebrhan Giorgis, bevestigt die georganiseerde afpersing. Wie niet betaalt, wordt bedreigd, evenals achtergebleven familieleden in het thuisland. Wie aangifte doet, 'kan van alles overkomen,' aldus Giorgis. Van Reisen: 'De intimidatie is een belangrijke reden waarom Eritreeërs geen aangifte durven te doen. Dit bemoeilijkt het onderzoek.'

De mensenhandel bestaat al jaren. Hoe verklaart u de plots grote stroom Eritrese asielzoekers richting Europa?
'De situatie in Eritrea is verslechterd. De kampen in Soedan geven onvoldoende bescherming. Vluchtelingen proberen daar dus weg te komen. Daarbij komen de chaos en onveiligheid in Libië, dat geen toevluchtsoord meer is voor vluchtelingen. Ook Israël is geen optie meer, want aan de grens met Egypte staat een groot hek. Over de Middellandse Zee naar Italië is nog de enige ontsnappingsroute . Ze wagen deze gevaarlijke overtocht omdat ze niets meer te verliezen hebben.'

Gaan achter hun doorreis van Italië naar Nederland ook mensensmokkelaars schuil, zoals staatssecretaris Teeven van Justitie vermoedt?
'Het lijkt mij een legitieme veronderstelling dat ook Italiaanse en Europese bendes betrokken zijn bij deze mensensmokkel. Italië heeft nauwe banden met zijn voormalige kolonie Eritrea.'

Hoe dit probleem op te lossen?
'Europa kan veel doen. Het kan een einde maken aan de afpersing van Eritrese asielzoekers door alle consulaten en ambassades te sluiten en Eritrese diplomaten het land uit te zetten. Ook kan de Europese Commissie de mensenhandel vanuit de vluchtelingenkampen in Soedan helpen voorkomen door de UNHCR te ondersteunen met middelen en mankracht zodat de vluchtelingen in hun eigen regio beschermd zijn.

'Europese overheden moeten de mensensmokkelbendes ontmaskeren. Daarvoor is het belangrijk dat vluchtelingen hun verhaal durven vertellen. De patrouilles van de marechaussee aan de Nederlandse grens werken contraproductief. Dat wekt geen vertrouwen, maar angst. En angst hebben ze al genoeg gekend.'